Урок беларускай мовы ў 5 класе распрацаваны настаўнікам вышэйшай кваліфікацыйнай катэгорыі Раманчук Таісіяй Іванаўнай
Антонімы
(5 клас)
М э т а: спрыяць засваенню ведаў па тэме “Антонімы”; фарміраваць уменне падбіраць антонімы да слоў, каменціраваць свой выбар правільна і паслядоўна, знаходзіць антонімы ў тэксце, вызначаць іх сэнсава-стылістычную ролю, ужываць ва ўласным маўленні, ствараць умовы для папаўнення лексічнага запасу вучняў; садзейнічаць выхаванню павагі да Радзімы і беларускага слова, цікавасці да духоўнай спадчыны.
Т ы п: вывучэнне новага матэрыялу.
А б с т а л я в а н н е: вучэбны дапаможнік для 5-га класа (2014), карткі з загадкамі, тэкстамі, тэстамі, ілюстрацыйны матэрыял, мультымедыйная прэзентацыя.
Х о д у р о к а
I. Арганізацыйны момант. Стварэнне псіхалагічнага настрою.
Н а с т а ў н і к. У кожнай мове ёсць словы, своеасаблівыя па сваім гучанні. Якуб Колас пісаў: “Многія беларускія словы самі па сабе вылучаюць паэзію, таксама як і каштоўныя камяні вылучаюць таямнічы бляск”. У радзе паэтычных слоў знаходзіцца і гэтае слова, якое ў жыцці ўсяго жывога на зямлі адыгрывае вялікую ролю.
- Скажыце, што гэта за слова?
А падказкай вам будзе дошка(на дошцы прымацавана сонейка) і радкі з паэмы Якуба Коласа “Новая зямля”.
Сама багіня-чараўніца,
Узышла на небе і міргнула,
Расу ў брыльянты абярнула,
Глядзіць прыветна, ўсіх кахае,
Па свеце стрэлы рассыпае…
Так, гэта сонца, сонейка. Нават гучанне гэтага слова навявае цеплыню. Усё наваколле чакае яго з'яўлення. Узышло сонца – пачалася работа. І мы з вамі пачынаем працаваць. Прачытаем пажаданне нашага сонейка: “Няхай усмешкі не сыходзяць з вашых твараў”. Усміхніцеся адзіна днаму. Бо радасны чалавек заўсёды лёгка працуе, старанна вучыцца. Я думаю, што і вы будзеце на ўроку працаваць старанна.
II. Актуалізацыяведаў.
Н а с т а ў н і к. У кожным куточку Зямлі, дзе б’ецца беларускае сэрца, жыве беларуская мова. Сёння на ўроку мы будзем зноў вывучаць беларускае слова. Наша падарожжа па краіне Лексіка працягваецца.
- Што такое лексіка? (Усе словы беларускай мовы.)
- З якімі жыхарамі гэтай краіны мы ўжо пазнаёміліся? (Сінонімы.)
- Што такое сінонімы? (Словы адной і той жа часціны мовы, якія па-рознаму вымаўляюцца і пішуцца, але абазначаюць адзін і той жа прадмет, з'яву ці прымету.)
Каб праверыць, як вы засвоілі, што такое сінонімы, я прапаную вам гульню “Трэцілішні”.
- Выберыце у кожным радзеле лішняе слова, патлумачце свой выбар.
Асілак, багатыр, спартсмен.
Халодны, асенні, сцюдзёны.
Адуванчык, васілёк, дзьмухавец.
III. Інфармацыйна-пошукавы этап.
Ёсць яшчэ словы, якія жывуць побач з намі і даўно хочуць пазнаёміцца, сёння яны раскажуць пра сябе. А як іх завуць, вы даведаецеся пасля таго, як выканаеце заданне.
Зараз мы пагуляем у “Адгадай слова”. Я буду чытаць лексічнае значэнне слова, а вы запісваць гэтае слова ў сшытак.
- А што такое лексічнае значэнне слова? (Тое, што абазначае слова, яго сэнс.)
1. Водступ управа ў пачатку першага радка якога-небудзь тэксту; чырвонырадок.
2. Умоўны графічны знак для запісу гукаў музыкі.
3. Кандытарскі выраб са здобнага цеста з крэмам, фруктамі.
4. Знак узнагароды розных ступеняў і назваў за ваенныя або грамадзянскія заслугі.
5. Той, хто выкладае ў школе.
6. Асабістая назва чалавека, якая даецца яму пры нараджэнні.
7. Моцны холад, сцюжа.
Словы: абзац, нота, торт, ордэн, настаўнік, імя, мароз.
- А цяпер складзіце першыя літары запісаных слоў.
- Якое слова у вас атрымалася? (Антонім.)
Яшчэ адных жыхароў краіны Лексіка завуць Антонімы. З імі мы будзем знаёміцца сёння на ўроку.
- Якія задачы мы будзем вырашаць? На дошцы запісаны пачаткі фраз, вам неабходна прадоўжыць іх.
Даведаемся:што такое антонімы.
Навучымся:падбіраць антонімы да слоў, знаходзіць у тэксце, ужываць ва ўласным маўленні.
- Скажыце, ці ведаеце вы, хто такі даследчык? (Той, хто вывучае, даследуе што-небудзь.)
Зараз вы пабудзеце ў ролі даследчыкаў. Правядзем даследаванне, што такое антонімы. (Слайд 1)
- Паглядзіце на ілюстрацыі, адкажыце, што на іх намалявана: дзень – ноч, усход – захад, зіма – лета, восень – вясна.
Вывад:антонімы – словы, якіямаюць супрацьлеглае значэнне.
- Перад вамі пары слоў: сябар – вораг, лёгкі – цяжкі, смяяцца – плакаць, позна – рана. Скажыце, якой часцінай мовы яны з'яўляюцца.
Вывад:антонімы належаць да адной часціны мовы.
На папярэдніх уроках мы знаёміліся з адназначнымі і мнагазначнымі словамі. Гэта яшчэ адны жыхары краіны Лексіка.
- Чым адрозніваюцца адназначныя і мнагазначныя словы? (Адназначныя словы маюць адно лексічнае зачэнне, мнагазначныя – некалькі.)
- Падбярыце антонімы да мнагазначных слоў: лёгкі мароз – моцны мароз, лёгкая задача – складаная задача, лёгкі партфель – цяжкі партфель.
Вывад:мнагазначныя словы могуць мець некалькі антонімаў.
- А зараз пачытайце правіла ў падручніку. Пра што мы яшчэ не сказалі? (Антонімы надаюць мове выразнасць, служаць сродкам сувязі сказаў у тэксце або частак сказа.)
Давайце падвядзем вынік нашага даследавання.
Антонімы – словы, якія маюць супрацьлеглае значэнне, належаць да адной часціны мовы, надаюць мове выразнасць, служаць сродкам сувязі сказаў у тэксце або частак сказа. Мнагазначныя словы могуць мець некалькі антонімаў.
А зараз давайце паглядзім, як выглядаюць антонімы – жыхары краіны Лексіка(дзеці параўноўваюць малюнкі: хлопчыкі высокі і нізкі, худы і тоўсты, з цёмнымі і светлымі, кароткімі і доўгімі валасамі).
IV. Першаснае замацаванне ведаў.
1. Работа з падручнікам (да слоў з левага слупка падабраць словы з супрацьлеглым значэннем з правага слупка, растлумачыць свой выбар).
2. Падабрацьантонімы да малюнкаў. (Слайды 2-4)
V. Фізкультхвілінка.
Н а с т а ў н і к. Мы добра папрацавалі, прыйшоў час адпачыць. Давайцепаслухаем музыку, паглядзім беларускія пейзажы. (Гучыць два музычныяўрыўкі: “Купалінка” і “Лявоніха”. Вучні параўноўваюць іх, падбіраюць антонімы: музыка павольная – хуткая, сумная – вясёлая, ціхая – гучная.)(Слайды 5-6)
VI. Трэніровачна-карэкцыйны этап.
Н а с т а ў н і к. Янка Купала – адзін з духоўных сімвалаў Беларусі. У яго ёсць такія словы:
Ад прадзедаў спакон вякоў
Мне засталася спадчына;
Паміж сваіх і чужакоў
Яна мне ласкай матчынай… (Слайд 7)
За многія стагоддзі наш таленавіты народ стварыў багатую духоўную спадчыну – легенды, казкі, паданні, загадкі, прыказкі, прыкметы і павер’і.Гэта вусная народная творчасць, ці фальклор.
Загадкі – адзін з жанраў вуснай народнай творчасці. Узніклі яны ў глыбокай старажытнасці. Раней моладзь вучылі разгадваць загадкі, таму што яны развіваюць розум, назіральнасць, прывучаюць думаць. Таго, хто лёгка адгадвае загадкі, лічаць здагадлівым і разумным.
У наш час загадкі ствараюцца людзьмі таленавітымі. Беларускія пісьменнікі стварылі цэлыя кніжкі літаратурных загадак.
- А вы любіце адгадваць загадкі?
- Адгадайце загадкі.
- Знайдзіце антонімы. (Слайды 8-12)
Я антонім слова “лета”,
У футра цёплае адзета,
Хоць люблю мароз сама,
Таму што я … (зіма)
Чорная карова ўвесь свет пабарола; белая ўстала – усіх пападымала. (Дзень і ноч)
Пасярод двара стаіць гара; спераду вілы, ззаду мятла. (Карова)
Летам апранаюцца, зімой раздзяваюцца. (Лісцёвыя дрэвы)
Раніцай усходзіць, вечарам заходзіць. (Сонца)
Праца ў парах. (Слайды 13-14)
1. Адзін – і сее і будуе, Другі – няўмелы і няўдалы.
Гатуе, водзіць, рамантуе. І абыякавы, і вялы.
Працуерупна, без прынукі Яго не радуе работа.
І мае залатыярукі. Боімвалодаелянота.
Працаўнік – гультай
2. Я настрой усімствараю Авосьёнбывацьакхвочы
І здароўепаляпшаю. Там, дзе боль, бяда і скруха.
Радасць, весялосць, удачу Ён слязамі поўніць вочы,
Шчыра, гучна абазначу. І яго балюча слухаць.
Смех – плач
3. Яна – маўклівая, нямая, А ён як з’явіцца, цягучы,
Безабаронная такая. Нястрымны, гулкі ці пявучы.
Калі патрэбна адпачыць, То, безгалосая, якраз
Яна павінна побач быць. Яна пакіне ўмомант нас.
Цішыня – шум
4. Без яго жыццё – самота, А ягоны антыпод
Ён – надзея і пяшчота, Прынясе нам шмат нягод.
І памочнік ён, і брат, Будзем моцна сябраваць,
Хай у нас іх будзе шмат. Каб яго не сустракаць.
Сябар – вораг
Лексічная размінка.
Рупна – старанна.
Скруха – туга, маркота.
Самота – адзінота, знаходжанне ў адзіноцтве.
Н а с т а ў н і к. Беларусы заўсёды мелі схільнасць да выразнага слова. Свае неацэнныя парады нашы мудрыя продкі пакінулі нам у выглядзе лаканічных, вобразных выслоўяў – прыказак. Прыказкі маюць павучальны сэнс.
Арфаграфічная хвілінка, слоўнікавая праца (падбор антонімаў).
(Слайды 15-16)
Зв_лікаехмары ______малы дождж.
Лё_караскідаць, ды _______ збіраць.
Хточужога не шануе, той ________ не мае.
Родная з,млямя_чэйшая за ________ п_рыну.
Вучэнне свет, а невучэнне ________.
- Устаўце прапушчаныя літары.
- Падбярыце антонімы.
З вялікае хмары малы дождж.
Лёгка раскідаць, ды цяжка збіраць.
Хто чужога не шануе, той свайго не мае.
Родная зямля мякчэйшая за чужую пярыну.
Вучэнне свет, а невучэнне цемра.
Узаемаправерка (вучні мяняюцца сшыткамі з суседам па парце), ацэнка. За кожны правільны адказ ставіцца 1 бал.
Праца з тэкстам. (Слайды 17-18)
Восень лічыцца сумнай парой. Гаснуць яркія фарбы на лугах і палях. Птушкі адлятаюць у вырай. Хмурнее неба. Уся прырода замірае. Ёсць асаблівае хараство ў асенніх фарбах.
- Замяніце выдзеленыя словы антонімамі.
Вясна лічыцца радаснай парой. Загараюцца яркія фарбы на лугах і палях. Птушкі прылятаюць з выраю. Яснее неба. Уся прырода ажывае. Ёсць асаблівае хараство ў вясенніх фарбах.
VII. Ацэначна-рэфлексійны этап.
Зварот да задач урока.
Н а с т а ў н і к. Зараз пры дапамозе міні-тэста праверым, ці ўсе пастаўленыя задачы мы выканалі. (Слайд 19)
1. Словы адной часціны мовы з супрацьлеглым значэннем – гэта…
а) сінонімы;
б) антонімы;
в) амонімы.
2. Знайдзіце лішняе слова.
а) вялікі;
б) маленькі;
в) цяжкі.
3. Выберыце пары антонімаў.
а) дзень – поўдзень;
б) высокі – нізкі;
в) горкі – салодкі.
4. Знайдзіце слова, да якога нельга падабраць антонім.
а) уваход;
б) рука;
в) тоўсты.
5. Знайдзіце пару антонімаў, якая складзена няправільна.
а) маладосць – старасць;
б) справа – злева;
в) нізкі – высока.
Адказы: 1-б; 2-в; 3-б,в; 4-б; 5-в.
Самаправерка, самаацэнка. За кожныправільныадказставіцца 1 бал.
Выстаўленне і каменціраванне адзнак.
VIII. Дамашняезаданне. (Слайд 20)
§ 17, пр.119
IX. Рэфлексія.
Н а с т а ў н і к. Дапоўніце сказы.
Сёння я даведаўся...
Я зразумеў, што...
Было цяжка...
Давайце звернемся да нашагасонца. Калі на ўроку вам было цікава, вы добра працавалі, прымацуйце свае праменьчыкі да сонейка, каб яно свяціла яшчэ ярчэй.
Дзякую за плённую працу!
раскрыть » / « свернуть